Txarla: La ofensiva del Estado chileno en Wallmapu (Bilbao)

Nos reuniremos para hablar sobre las estrategias represivas del actual gobierno chileno -encabezado por el progresista Gabriel Boric- contra la fracción del pueblo mapuche que realiza acciones de recuperación territorial y defienden la naturaleza. Hablaremos de lo que está ocurriendo este último tiempo con la CAM, de la huelga de hambre que llevaron a cabo presos políticos mapuche -la que duró más de tres meses-, y de otras organizaciones en resistencia.

Tras este actuar yace el gran entramado empresarial extractivista que opera en Wallmapu, principalmente el forestal, de capitales nacionales e internacionales, quienes manejan los poderes estatales y represivos por y para sus intereses económicos.

Asel Luzarraga: “Preso maputxeentzako nire kasuak garrantzi handia eukan, atzerritar bati eurei egunero gertatzen jakiena gertatu jakolako”

Gose-greba likidoaren bidez, Txileko epaileek ezarritako 15 urteko espetxe-zigorra errebokatzea exijitzen dabiltza Ernesto Llaitul, Esteban Henríquez, Ricardo Delgado Reinao eta Nicolás Alcamán ekintzaile maputxeek. Laster 90 egun beteko ditu baraualdiak eta lehenengo hirurak erietxera eroan behar iozan dituzte jada, euren osasun-egoera kritikoa delako. CAM Arauco Malleco Koordinakundeko beste 11 preso politiko batu zaizkie protestara eta horiek 62 beteko dituzte gose-greban. Horren harira, berak Txilen bizi izandakoaz -tartean, kartzelan, muntaia polizial eta juridiko baten ondorioz- elkarrizketa egin dio Sare Antifaxistak Asel Luzarraga Zarrabeitia (Bilbo, 1971) euskal musikari ohi eta idazleari. 2009ko martxoan Txilera bizitzera joan zen, eta horri esker besteak beste maputxeen egoera bertatik bertara ezagutu zuen. 2009ko abenduaren 31n atxilo hartu zuten Temucon (Wallmapu). Hainbat bonba-eraso leporatu gura izan  zizkioten, baina berehala frogatu zen Aselek ez zeukala horiekaz zerikusirik. Hasieran 10 urteko kartzela-zigorra eskatzen zuten beretzat, gero fiskaltzak 5 urteko kartzela-zigorra eskatu zuen. 2010eko irailaren hasieran Txilek 220 eguneko espetxe-zigorra jarri zion euskal idazleari, baina urriaren 1ean Mundakan zegoen.

Kepa Ugarte Martiarena / Euskarazko kazetaria / Euskal Herria

Zeintzuk dira maputxeen borrokaren arrazoiak?

Maputxeak dira Latinoamerikan Espainiako Inperioak edo Koroak aitortu zeuen nazio bakarra. Alegia, Espainiako Koroak hitzarmen bat egin zeuen maputxe-herriagaz dauela hainbat mende, euren lurraldetasuna onartuteko eta muga batzuk finkatuteko. Noski, muga horreetan Espainiako Koroak baeukan maputxeenak ziren hainbat lur hartuta. Baina, bueno, muga finkatu zan eta, beraz, maputxeen lurraldetasuna onartu. Maputxeek ez daue inoiz estatu-egiturarik euki, ezta gura be. Nahiko herrialde horizontala izan da beti, komunitateka antolatuten dana. Eta komunitate bakoitzak dekoz bere egiturak. Eta gero, euren arteko koordinazino-moduak, noski. Komunitateen artean, normala denez, harremonak ez dira beti onak izan, baina orokorrean hori izan da euren antolatzeko modue.

Eta zer pasatu zen?

Ba, XIX. mendearen hasikeran Argentinan eta Txilen burgesia kreoleak edo espainiar jatorriko, edo euskal jatorriko..., hau da, kolonizatzaileen ondorengoek ekin otsiela Independentzia Gerrari, Espainiatik independizatzeko. Eta Independentzia Gerra horren ondorioz, Txile eta Argentinako estatu independenteak sortzeagaz batera, alde batetik, Txileko armadak eta, bestetik, Argentinakoak, Andeen alde bietan, ekin otsien menderatu gabeko herri indigenen kontrako gerrari. Txile aldean deitu otsien Araucaníaren Baketzea: Bio Bio ibaitik beherako lurrak bereganatzeko gerra. Eta Argentinan, Panpa lur-eremu eskerga eurentzako zan basamortua eta han bakean bizi zirenen lurrak eskuratzeari eta lapurtuteari deitu otsien Basamortuaren Baketzea. Ze maputxeek ez eukien lurralde zeozelan definiturik, herri askok euki daben moduan. Toki batetik bestera mugitzen ziran; euren komunitateak egon ziren toki askotan. Eta ailegaten ziren Ozeano Baretik ia Ozeano Atlantikoraino. Ia gaur egungo Buenos Aireseraino. Gero, hortik, beste herri indigena asko be bizi ziren: desagertutako kilmeak eta beste asko. Eta orduen lur-lapurreta egin otsien maputxeei. 

Hori dana bihurtu zan, alde batetik, Txile, eta bestetik, Argentina. Eta jabetza pribatuaren amarrua erabili zauien lurren jabe bihurtuteko. Hau da, maputxeek ez zeuen ezaututen jabetza pribatua. Ez zen existitzen. Eta herri askotan lez eta historian milioika urtez gertatu dan lez, ez zegoen jabetza pribaturik. Eta orduan Txile eta Argentinako gobernuek erabili zabien jabetza pribatuaren tituluak emotea lurren truke: “Orain jabea zara, orain erosiko dotsoguz”. Eta holan beste modu asko: gerra bat eta gerra ekonomikoa. Hori XIX. mendean gertatu zan, baina XIX. mendetik maputxeek jarraitu dauie borrokan, ze ez dauie inoiz onartu euren lurrak Txile eta Argentinako estatuen eskuetan gelditutea. 

Maputxeak lurrari lotuta daude, ezta?

Euren borroka da euren lurraldetasuna, euren lurrak. Eta lurrak gura dauiez ez aberasteko, ez kapitalismoa garatuteko... Gura dauie biziteko. Ze ganera euren filosofia da maputxea dala lurrarena eta ez lurra maputzearena. Eurek kriston errespetua dotsie lurrari. Eta orduan hori da euren borroka, azken finean. Euren lurretan bizi ahal izatea, euren lurrak euren esku egonda: eurek kudeatuta eta eurek gura dauienerako erabilite. Baina, klaro, hor kriston negozioak dauz: alde batetik, Argentinan, oligarkia lurjabea da jaun ta jabe. Asko eta asko euskal jatorrikoak. Eta Txilen batez be basogintza, papera eiteko, eta abar. Orduen, horreek jun dire euren lur guztiek hartuten eta, ba... lantzean behin -gaur egun maputxe gehienak bizi dira urietan, Santiagon esaterako- batzuk elkartuten dira, komunitatea antolatzen dauie eta egiten dauiena da lurrak bereskuratu. Orduan, euren borroka da lurrak berreskuratzeko prozesua. Estatuentzako lur-berreskuratze hori legez kontrakoa da eta horren kontra egiten dauiena da lur horreek militarizatu.

Ze borroka-molde erabiltzen dituzte euren borroka aurrera ateratzeko?

Borroka moldeak asko dira. Funtsezkoena esandakoa: lurrak berreskuratzea, hau da, antolatutea holako enpresa handiei, lur-jabe handiei, ostutako lurrak ostabere kendu eta herriari bueltatzeko. Komunitateak hainbat tamainatakoak dira. Batzuk oso txikiak, beste batzuk handiagoak, hainbat adinetakoak... Eta komunitate bakoitzak gitxi gora behera erabakitzen du gaur egun bere antolakuntza. Egixe da komunitate batzuk ahalegintzen direla negoziatzen gobernuagaz eta, apur bat, gobernuaren oniritzia eta babesa lortuten. Eta, orduan, ba, askotan... Badakigu zein dan gaur egungo urrea: turismoa eta halakoak garatu. Beste komunitate batzuek ez dauie ezer jakin gura estatuaz eta guztiz autoantolatuak daude. Beraz, lehenengo borroka-modua da lur batzuetara juen eta esatea: “Hau gu bizitzeko lurra da”. Eta euren komunitatea, euren ruca (etxea) bertan eitzie.

Sabotajeak ere egiten dituzte, ezta?

Batzutan erabiltzen dabien beste borroka-modua da sua. Hor pinuz inguratzen dauie, ze batez be da papergintzarako basogintza. Pinu-sail ikaragarri horreek eitzen dauiena da lurra erabat sikatu. Beste kasu batzuetan be da aguakatea. Horrek kriston lehorteak sortuten dauz eta arazo ikaragarria biyurtu dira, bai Txilen, bai Mexikon, gure Eroskin eta gure dendetan egunero aguakateak euki ahal izateko... Beste kriston hondamendiye da; gure luxua beti da beste edonoren tragedia... Eta orduen batzuk deitzen dauiez erasoak holako sailen kontra, holako enpresen makineriaren kontra, instalazioen kontra... Inoiz ez pertsonen kontra. Gero, antolatzen dira modu federatiboan; komunitatien badekoez euren lonco-ak (buruak), machi-ak... Azken horiek dira apur bet espiritualtasunaren figura. Gure garai bateko sorginak, xamanak... Portzierto, Argentinatik guztiz desagerrarazo zauienak. Izan be, Basamortuko Konkistan euren helburuetako bat izan zan, hamengo sorginakaz lez, machi guztiak desagerraraztea. Hori izan zen sarraski handienetako bat. Txile aldean, badauz machiak, garrantzi handia dekoyenak... Eta gero badauz werken-ak (mezulariak), peñi-ak (borrokalariak), toqui-ak (generalak) -gerra behar danian-. Emakume tokiak be egon diez. Azken finean, autoantolakuntza eta autodefentsa.

Gobernuak zelako tresnak erabiltzen ditu maputxeen borroka desaktibatzeko? Gerra zikina ere badago?

Gobernuaren aldetik erantzuna izan da: alde batetik, komunitateak bananduten ahalegindutea, hau da, Estatuagaz ondo moldatuteko borondatea erakusten dauen komunitate batzuk erostea eta agintzea baliabideak, eta abar. Hori zatiketa lortuteko. Eta bestetik, burua makurtuten ez dauien komunitateakaz gerra, egurra. Guztiz militarizatuta dau esaterako Araucanía eta gerra zikina eten barik. Nik lehen eskutik bizi izan nauen zer dan poliziak prestatutako montaje bat. Ba niri egiostiena da eguneroko ogije eta hor dua sartuta fiskaltza, karabinberuak, epaileak, ministroak... Hori oso ondo koordinatuta dau, batez be borrokalari batzuk ganetik kenduteko. Eta, orduen, erabiltzen dia lekuko babestuak, askotan direzenak infiltratuak. Kasu batzutan ikusten da zelan poliziak bialdutako infiltratuek prestatu dauiez erasoak eta gero nahastu dauiez hor egon ez direzen pertsonak. Hori da Estatuaren modua, gobernu guzti-guztiekaz. Ze niri tokatu jatan Bachelet sozialistaren gobernuagaz, gero egon zen Piñera neoliberala eta gero ostabere Bachelet... Eta batez be horretarako erabiltzen dauie Lege Antiterrorista.

Dirudienez, egiten dizkieten epaiketak ez dirudite oso garbiak, orain ere ikusten ari garenez.

Zer da epaiketa garbia? Nire kasuan, anarkista izanda nagola epaile eta epaiketa guztien aurka, ez dakit inon ezertarako epaiketa bera garbia izan daitekeen. Baina, kasu hontan bereziki da lohia, zikina. Ze erabiltzen diren froga faltsuak, sortuten dira frogak, epaile asko dauz edozer onartuteko prest, kriston arrazakeria dago eta hori be gogoratu behar dugu... Txileko euskal komunitatea dala bereziki oso arrazista, oso klasista eta oso oligarka. Hor be herentzia ez da bereziki harro egoteko modukoa. Eta epaiketa gehienak dira fartsa hutsa, eta normalean epaia aldez aurretik emonda dau. Gero, badekoez euren trikimailuak: adibidez, imintzen bada errekutsoren bat buelto ez bakit nongo auzitegira, badakie auzitegi horretan beti emongo dauiela maputxeen edo anarkisten kontrako epaia. Ze maputxeen kontra erabiltzen dan estrategia bardin erabiltzen da anarkisten kontra eta deseroso dan edonoren kontra. Lehen eskutik bizi izan dot; badakit zelakoa dan; barru-barrutik ikusi dot. Eta orduan badakit eguneroko funtzionamendua zelakoa dan. 

Poliziak ere parte hartzen du muntaia horietan?

Hor badauz polizia kidego bi: PDI (Polícia de Investigaciones) eta karabineroak. Azken hauetako batzuk joaten dira Espainiara guardia zibilek entrenatuak izateko... eta polizia kidego biren artien harremon oso onik. Eta daola urte batzuk PDI hasi zan ikerketa bat: Operación Huracán. Eta hor hasi zen polizia batek esaten beste poliziaz eta fiskalez erakunde antolatu bat osatzen zauiela holako montajeak egiteko. Hori publiko egin zan eta epaiketak be egin dira. Gero, holako epaiketetan beti badauz pagaburu batzuk. Horietako batzuk kartzelan dauz. Nire kontrako montajean parte hartu zauien egile nagusiek be Operación Huracán horretan dauz momentu hortan eta batzuk prozesatuta, errudun jota eta kartzelan. Fiskala bera dau prozesatuta. Baina, ez dau axola. Ze mugitzen dauiez piezak: fiskal bat Santiagora bidaltzen dauie, han anarkisten kontrako epaiketetan egiteko; beste bat bidaltzen dauie ez dakit nora; baten bat badoa kartzelara... Baina, berdin da. Hori barritu egiten da. Eta makillatzen da. Ze ematen dau Estatuak zeozer egiten dauela eta gaiztoak kartzelara doazela. Holan, batzuk lasai geldituten dira. Baina, gurpilak aurrera jarraituten dau bardin-bardin, ze hor beti dauz ordezkoak prest. Eta ez da hori inoiz etengo, ze estatuek beti dekoiez barne-etsaiak, ezta? Etsairik arriskutsuenak estatuentzat beti dira barrukoak, etxekoak.

Gatibu hartzen dituztenek preso politiko izaera aldarrikatzen dute. 

Ze preso ez dan politiko, ezta? Ikusi behar genuke ze politikak agintzen dauie eta nor doan preso. Eta normalien preso doaz justizia manipulatzeko dirurik ez dekoienak. Baina, bai, zeozelan hartuten badugu zentzu hertsian euren burua preso politikotzat jotzen dauie eta nik uste dot nazioartean be halakotzat jotzen diela. Ze euren borroka politikoa da eta arrazoi politikoengatik jazartzen dauiez. Batez be kontuan hartunda kartzelan dauzen gehienen ez dekoiela zerikusirik, kakotzen artean, delituakaz. Eta delituak dauzenian zelako delituak diezen, ezta? Inoiz ez pertsonen kontra; kalte materialak, aldarrikapen moduan... Beraz, preso politikoak dira.

Espetxe barruko borroka ere ezinbestekotzat jotzen dute?

Kartzelako borroka hemen be Euskal Herrian ezeutu dugu, baina toki guztietan... Ni anarkista moduen beti gauz adi, ze Europan be zenbat preso anarkista dauzen momentu guztian. Gogoratu behar da Italian Alfredo Cospitoren greba luze ikaragarri hori. Ez dakit zenbat izan zen... uste dut urte erdi egon zala gose-greban, 41 bis erregimen faxista hori dala. Beraz, badakigu disidentziarentzako zoritzarrez  kartzelako borroka oso garrantzitsua dala, ze zoritzarrez kartzelak, besteak beste, disidenteentzako dauz eginda eta pentsatuta, eta sistema osoa horretarako dau pentsatuta. Sistemara moldatuten ez danak, arazoak emon ezkero, horretarako dau kartzela. 

Zelako oihartzuna izan dute orain arteko gose grebek?

Ez dakit zenbat preso politiko dauzen. Ni hor egin naienean, Temucoko kartzelan, nik pentsaten dot 15 izango ziela... Ez zen kartzela oso handiye. Eta, hortan, Estatuak berak onartu otsien estatus berezia eta atundu otsien modulu bat eurentzako, bakar-bakarrik peñientzako. Eta guk topo eitxen gendun bisita egunetan, familiak etorten zirenean eta. Orduan, nik hor aukera izaten nauen maputxe presoakaz berba eitxeko, euren egoera ezeututeko eta bakotzak bizi izandako montajeak ezeituteko. Horregatik, Estatuarentzako oso garrantzitsua da horren guztiaren inguruko isiltasuna. Eta horregatik guretzako oso garrantzitsuan da holako borrokei bozgorailua emotea. Ze hamen badakigu kolore bateko preso batek gose-greba egiten dauienean zelako oihartzuna dekon komunikabide guztietan eta zelan beste estatu batzuetan dauzen gose-greba izugarri luziek, eta ez dago oihartzunik. Ez da ezer entzuten. Eta ez da agian pertsona bat; agian dira hogei, edo gehixago, gose-greban dauzenak... Eta batzuk deskonpentsasio ikaragarriak, bizi arriskuan... eta ezebez. Komunikabideetan ezebez. Beraz, kartzelakoa borroka oso garrantzitsua da. Nire kasuan, anarkiston kasuan, gure borroka da kartzela ororen kontra, kartzelaren beraren izanaren kontra. Hori da ezbaian imintzen doguna, ez bakarrik guri tokatzen jaskunean. Kasu orotan. Imajinatzen dut maputxeen kasuan danatarik egongo dirala: egongo dira kartzelen alde eurei tokatzen ez jakienean... Baina, dana dala alkartasun osoa merezi dauie.

Aurretik egindako gose-grebetan noraino iritsi dira?

Beitu. Nik gogoratzen dot 2010eko gose-greba, baina hori niri tokatu jatalako zati baten kartzelatik bizitzea eta gero kanpoan nengola. Eta preso politiko politiko pilo bat egon ziren... nik badakit Temucoko kartzelako 15ak egon zirela gose-greban, baino egon ziran Concepcionen... Txile osoko kartzeletan egon ziren peñi guztiak gose-greban. Ez nai akordaten, baina nik uste dut 90 egunetik gorako gose-greba izan zala. Momentu baten, egarri greba be iragarri zauien batzuek, baina ez nai akordaten eitera ailega ziren. Nik badakit ze ni behin kartzelatik urtenda eta etxetik urteteko baimena euki naueneko, izena eman nauelako Temucoko kartzelan han itxi nebazan lagunei bisitak eitxeko. Eta, noski, peñi-ei egiten neutsien bisita. Justu momentu hortan gose-greban egon ziren. Orduen, nik eroaten noutsien zumoak eta esateko gauzak. Ze han be, kartzela barruan, Estatuak ez dau ezer ordainduten, ez da gastua Estatuarentzako, Han dana egiten gendun presook geuk. Geuk egiten genduzan gure otorduak prestatu... danatarik. Eta horretarako familiek ekartzen oskusan gauzak: arroza, makarroiek, okela... Fruta debekatuta egoan kartzelan... Ze badaezpada ia jendeak chicha egingo zeuen, hau da, alkoholdun edariren bat egingo zeuen... Orduan, fruta bakarra zan brikeko zumoren bat eroatea. Eta nik holakoak eroaten neutsasan bisitetan. Esan bezala, ehun egunetik gertu bai egon zan gose-greba. Baina, badinotsut, hemen 180 ta piku egun gose-greban egon zan italiar bat eta, hemen, euskal komunikabide gehixenetan isiltasun osoa.

Txilen zeundela zelan bizi izan zenun zuk hau dena? 

Txilen egon nintzenean, nik batez be interes handia euki nauen maputxeen egoeran. Ezautu nauezan maputxeak. Gure lagunen artean danak ginen anarko-punkak eta anarko-punken artean be batzuk, ez gitxi, maputxe ziren, peñiak ziren... eta dexente berba egiten gendun horretaz. Baina, batez be gure borroka zen borroka anarkista. Eta gero alkartasuna maputxe herriagaz, ze maputxiek gaur egun, bai Txilen, bai Argentinan, euren alde dekoien mugimendu nagusia anarkista da. Eta gainera eurak politikoki erabilten ez diezen bakarrak; egiten dauena alkartasun hutsez, ez kalkulu politikoengatik. Ez nauen euki aukerarik komunitate bat bisitatzeko, ze errepetuagatik maputxe-komunitate batera juateko behar duzu gonbidatua izan. Orduan, denbora behar duzu nonor gonbidatuteko. 

Gertutik ezagutu zenituen bertan gertatutakoak, ezta?

Ni ailega baino apur bat arinago izan zan Matías Catrileoren hilketa, ze holakoak bai gertatzen dira. Hau da, pertsonen kontrako erasoak Estatuak egiten dauz. Poliziek... eta tiroz hil zauien unibertsitatean egon gazte hori. Nire lagunek ezagutzen zauien, euretako batzuek beragaz ikasten zauien. Eta ni han nengola Mendoza Collío hil zauen poliziak, tiroz be bai, lepotik emondako tiroz. Ba, kasu hartan, momentu baten gonbidatuak izan ginen hiletara eta joango ginen kamioneta baten haren komunitatera; baina, azkenean, ez nai akordaten zer gorabehera egon zan eta ezin izan ginen juan. Eta harrezkero, hilketa salatuteko manifa ikaragarria egon zan eta gu joaten ginen, nire kasuan, errespetuz. Gero, kartzelan, eurek kontaten eutsasan historiak; eta eurentzako nire kasuak garrantzi handia eukan, ze ikusten zauien, ba bueno, nire bitartez posible eukiela hezi komunikatibo hori apurtutea, eta apur bat kanpoan zeozer jakitea, atzerritar bati eurei egunero gertatzen jakiena gertatu jakolako. Egixe da nirea batez be egon zala bonba anarkistei lotuta; holan montatu zauen nire kasua. Egixe da atzean egon zala nik maputxeen borrokaren alde idatzitako artikulu bat. Baina, batez be, nire kasua bonba anarkistei lotu zauien. Ordun, ni maputxeen egoera oso zeharka ezeutu nauen. Horregatik ez nai ausartuten gauza lar esatea. Baina, beti egoan airean, ezta? Gainera, gu Padre de las Casasen bizi gunan eta hor gure auzoa amaituten zan.., Hor baegoan hormatxo bat eta hor hasten zana zan landa, basoak eta. Jakin baenkien hortik baegoala maputxe-komunitate bat, gugandik hur.

Maputxeen borrokak oihartzuna eta babesa ba al dauka Txileko gizartean?

Txileko gizartean kriston arrazakeria dago, kriston klasismoa... ikaragarriye da zelan landa-eremuko jendea, hau da, direzenak nekazari baino langileak, ez lurjabeak, pobreenak eta zapalduenak... asko ze fatxak direzen. Ze lilurata dauzen enpresa-buruakaz. Pentsaten dauie aberatsak jada aberatsak direzenez ez dauiela interesik lapurtuteko, eta ikusten duzu ze kolonizatuta dauen askoren mentalitatea. Karabineruak polizia ikaragarri errepresiboa eta karabineroa zan ni egon naienean Txileko erakunderik baloretuena. Gero haren balorazioa ikaragarri jaitsi zan Txileko eztanda hori gertatu zenean; justu ze ongi etorri jakon Piñeraren gobernuari pandemiaren negozioa protestan moztuteko... Baina, momentu hartan, 2019 hartan, egin zan suspertze bat gizartean. Beno, ikasleen artean beti egon da mugimendua: eskola asko okupatzen ziren, unibertsitatea be bai, ze Txilen ikastea ikaragarri garestia da. Ganera, eskola publikoak oso abandonatuta daude... Beti egon da borroka zen hori ikasleen artian. Baina, gero, gizartea oso kontserbadorea da. Eta momentu hartan, bapatean, inoiz kalera urtendako jendea hasi zan kalera ataratzen, protesta eitxen... Poliziaren, karabineroen, oldarraldia ikaragarria izan zan... zenbatek galdu zezan begixek, bizia; zenbat zauritu... Orduen, karabineroen ospeak egin zauen behera eta pasatu zan erakunderik gorrotatuena izatera. Niretzako izan beharko zan egoera normala, egunerokoa.

Zelan lortu zuten mugimendu hori geldiaraztea?

Gobernuak eta oingo gobernuek be kostituzio barriaren promesagaz, lortu zauien mugimendua asko moztutea. Konstituzio batek ezer konponduko baleu, ezta? Danok gabiz konstituzioen pean eta ez dot ezeututen herria libre dan herrialderik, konstituzioa eta guzti. Eta, gaur egun, beste errealitate bat dau. Lehengo egunean nire abokatuak esate ostan gaur egun narkotrafikoa hasi dala gora eta gora. Horretaz be ez da lar berba egiten, baina esa oste ia egunero agertuten dala errepideren baten hilotzen bat eskuak atzean lotuta eta tiroa buruan. Eta, orduen, segurtasunaren aldarri horren pean ostabere hasi da karabineroen ospea gora. 

Baina, parentesi txikitxo hartan, matxinada hartan, gizarte-eztanda hartan, bapatean Txilen hasi zen ikusten maputxeen bandera protesta guztietan eta Txileko bandera baino gehiago erabilten zan. Are gehiago, jende askok erreten zauen Txileko banderiei eta altxatzen zauen maputxeen bandera, maputxe izan barik. Jende asko hasi zen konturatuten zen bizi izan dauien maputxiek egunero. Euren kontra bueltatu zan indarkeria hori guztia zala maputxeek egunero bizitzen zauiena. Baina, aldi berean, ze laburra dan oroimena, ze urteak pasa eta hori ahaztuta dago. Maputxeen lurraldeak inoiz baino militarizatuago dauz, hau da, errepresinoak ez dau inoiz behera egin. Pandemiarena ere erabili zauien maputxeen kontrako errepresinoa estututeko.

Zeintzuen aldetik daukie babes gehien maputxeek?

Jendeak berehala ahaztuten dau: ezkerretik asko erabiltzen da maputxeena erretorikoki. Eta Argentinan askoz larriagoa da. Bertan nik eukin dotez eztabaidak troskista eta meste marxista mota batzuekaz, eta euren teoria da, apur bat Frantzian dinoen lez euskaldunen ganean, maputxea ez direla argentinarrak. Txiletik pasa zirela “hona” (Argentinara). Hau da, eurak dira Argentinan “inbadiatzaileak”. Eta, orduan, edozer gauza gertatzen bajakie maputxeei “merezita” dekoie, ze eurak dira “arrotzak”, “kanpotarrak”. Hori esaten dotsu jende ezkertiarrak. 

Beti gauz Txilen, baina Argentinan are okerrago dauz: ahaztuago, bakartuago, ezkutuago. Eta gainera euren lurrean arrotzak balira tratatuta. Ordun, oso aliatu gitxi dekoiez euren lurraldeen barruan eta, horregatik dinotsut: inoiz alkartasuna negoziatzen ez dauienak anarkistak dira. Baina, klaro. Anaskistak badakigu ez dekogula ospe onik gizartean eta ez dekogula baliabide askorik. Eta askotan maputxeek eurek uko egiten dotsie anaskistekaz gauzak egiteari, ze batzuk amets egiten dauie maputxe-estatu bategaz. Gero, maputxe-borrokaren barruan, batzuk badekoie eragin politiko oso marxista eta oso guevarista... Eta oso barregarria da ze eurentzako anarkisten ideiak hor bat datoz Txileko Estatuagaz, arrotzen ideiak direlako; baina, Marxenak ez. Agian, Marx be maputxea zan. Eta Che “Guevara” be bai. Holako gauzak be gertatzen dira, komikoaren eta tragikoaren artean... Eta halanbere dekoiezen aliatu bakarrak gustatu zein ez anarkistak dira. Eta beste maputxe askok anarkisten alkartasun eta alkarlan hori oso natural hartuten dauie, ze maputxe poeta batek esan ostan: “Maputxeok ez dugu anarkista izan behar. Jada bagara maputxe”. Esanez, maputxon bizimodua anarkista da; maputxe izatea anarkista izatea da, ez dugu estaturik gure, ez dugu inoiz estaturik eukin. Autoantolakuntzan sinistuten dogu, horizontaltasunean. Horregatik be anarkistei egiten dakie nahiko natural maputxeen borrokaren alde eitxea. Baina hortik kanpo oso bakarrik dauz. Horregatik beti bilatuten dauie nazioartean ikusaraztea. Baina, oso gatz dekoie.

Rayen Kvyeh (maputxeen ordezkaria): “Badirudi etsaiaren taktika berria sute handiak eragitea dela, zenbat pertsona hiltzen diren kontuan hartu gabe”

Txileko hegoaldean izandako sute handiek herrialde osoaren arreta 15 preso politiko komunero egiten dabiltzan gose greba likidotik aldentzea eragin dute, Rayen Kvyeh poeta eta ordezkari maputxeak aitortu duenez. Horietako bostek 86 egun daroate protestan, eta bi ospitaleratu egin dituzte jada. Suteei dagokienez, ezin da zenbatu zenbat herritar hil diren. Gose grebari dagokionez, preso politiko maputxeek protestagaz segitzea erabaki dute, estatuak epaiketa justu bat egiteko konpromisoa hartu arte, are gehiago leporatzen zaienaren frogarik ez daukienean. Epaiketa justua gura dute.

Kepa Ugarte Martiarena / Euskarazko kazetaria / Euskal Herria

Gaur egun, zein da preso politiko maputxeak egiten dabiltzan gose grebaren egoera?

Preso politiko maputxeek amaieraraino iristeko erabakia hartu dute. Batzuk nahiko gaizki daude eta medikuei deitu behar izan diete ikus ditzaten. Bostek 84 egun daramatzate gose greban eta gorputza oso hondatuta daukate. Oso ahul daude, gaizki daude. Hala eta guztiz ere, eurek erabaki dute egin dizkieten akusazioak eta ezarri zaien kartzela bertan behera uzten ez dituzten bitartean, eutsi egingo diotela eta gose grebarekin jarraituko dutela.

Hala ere, hondamendi handi bat gertatu da herrialdean...

Valparaison sute handia izan da, eta ezin zenba daiteke zenbat jende hil den kiskalita; oraindik ez dago zerrendarik. Zaurituak ere asko dira. Gainera, egin diren azterketetan, suteak nahita piztu dituztela ikusi da. Sute kriminalak izan dira. Horretaz gain, uda da hemen, eta tenperatura altuek suteak kontrolatzea zailtzen dute. Komunitate osoak suntsitu dituzte Valparaison.

Horrek zailago egiten du gose-grebari arreta ipintzea?

Bai. Horrek oso zail egiten du orain maputxeen gose-grebarekiko elkartasuna, jende solidarioaren arreta guztia sute handietan jarrita dagoelako. Duela hilabete gutxi, hemen, hegoaldean, maputxeen lurraldean ere, beste sute handi bat izan zen. Izan ere, badirudi etsaiaren taktika berria suteak eragitea dela, eta ez zaie axola zenbat jende hiltzen den. Hondamendi handia da, jendeak dena galtzen duelako. Baina, gainera, sutearen ondoren, lurrek ez dute balio, eta denbora asko igaroko da dena bere onera ekarri baino lehen.

Zertan datza herri maputxearen borroka?

Urte asko dira maputxeen lurraldeak inbaditu zituztela, garaiko gobernuek lagunduta. Baina, gainera, inbaditzen jarraitzen dute, lurrak mugatzen dituzten hesiak mugituz. Eta horregatik hartu zuen aspaldian maputxeen herriak lurrak eta bizitza bera defendatzeko erabakia. Guretzat maputxea izateak lurraren alde borrokatzea esan nahi du, bizitzeko dohaina bailitzan. Ez aberatsak izateko edo guretzat lan egiten duten basailuak izateko. Zoritxarrez, gobernuak ez dira behar bezain indartsuak izan, batez ere aurrerakoitzat jotzen zirenak, lurjabe handiek inbaditu baitituzte beti gure lurrak. Etengabeko erresistentzia da. Maputxe gisa, lurreko jende gisa, borrokan jarraitu behar dugu.

“Heriotzaraino iristeko prest” dago gose greban dagoen Esteban Henríquez preso politiko maputxea  

https://sareantifaxista.blogspot.com/2024/02/heriotzaraino-iristeko-prest-dago-gose.html 

Melinao Likan (maputxe ordezkaria): “Gure Ama Lurra defendatzen jarraituko dugu, aurrerantzean etorriko zaizkigun legeek eta gobernuek egiten dutena egiten dutela” 

https://sareantifaxista.blogspot.com/2024/01/melinao-likan-maputxe-ordezkaria-gure.html 

“Heriotzaraino iristeko prest” dago gose greban dagoen Esteban Henríquez preso politiko maputxea

Gaur bete dira 81 egun Ernesto Llaitul, Esteban Henríquez, Ricardo Delgado Reinao eta Nicolás Alcamán  CAM Arauco Malleco Koordinakundeko preso politiko maputxeek gose-greba likidoari ekin ziotenetik. Azaroaren 16an epaileek ezarri zieten 15 urte eta erdiko espetxe-zigorra errebokatzeko exijitzen dute, protesta horren bidez. Beranduago, beste 11 gatibuk batu zitzaizkien baraualdira, Biobio eta Araucania eskualdeetako espetxeetan. Bada, Txileko Medikuen Elkargoak Henríquezen muturreko egoeraz eta hiltzeko arriskuaz ohartarazi  du, txosten baten bidez. Gaur egun, Guillermo Grant Ospitalean daukate, girgiluak ipinita eta Gendarmeriako polizien begiradapean. Bitartean, Valeria Barra Henríquezen bikotekideak CIPER informazio-zentroari adierazi dionez eta Resumen Latinoamericanok jaso duenez, grebalariak ez du onartu gura izan ospitalean eskaintzen dioten birhidratatzeko seruma. “Azken ondorioetaraino, heriotzaraino, iristeko prest dago”, adierazi duenez.

Kepa Ugarte Martiarena / Euskarazko kazetaria / Euskal Herria

Medikuen Elkargoaren (Colmed) Giza Eskubideen Departamentu Nazionalak egindako eta, besteak beste, Resumen Latinoamericano komunikabideak zabaldutako txostenak urtarrilaren 13ko data dauka, eta egiaztatu du Esteban Henríquez Riquelmek (25 urteko CAMeko ekintzailea, 15 urte eta erdiko espetxe-zigorra daukana, baso-enpresetako kamioien aurkako erasoetan parte hartzea egitzita) osasun-narriadura larria jasan duela, azaroaren 13an hasitako gose-greba likidoaren ondorioz.

Dokumentuan plazaratutako ondorioetako baten arabera, “gose-greban dagoen presoak dauzkan arriskuen artean, kalte iraunkorrak jasan ditzake funtsezko hainbat funtziotan, hala nola neurologikoetan, gibelean, bihotzean eta giltzurrunetan. Gose-greba luzatzen bada, haren osasun-egoera larriki okertu daiteke, eta muturreko desnutrizioa eragin dezake. Desnutrizio hori atzeraezina izan daiteke, eta heriotza ere eragin dezake”.  

Medikuen Elkargoko profesionalek ebaluatu eta bost egunera, Henríquez Concepciongo Guillermo Grant Ospitalean sartu zuten. Bertan daukate daukate, girgiluak ipinita eta Gendarmeriako polizien begiradapean. Hain zuzen ere, gose grebaren hasieran, 64,8 kilo pisatzen zuen. Colmedeko espezialistek ebaluatu zutenean, duela 17 egun, 51,4 kilora jaitsia zen. Eta martitzenean, urtarrilaren 30ean, senideek bisitatu zutenean, 49,3 kilo pisatzen zituen. 

Grebalarien eskaerak

Esteban Henríquez ez da gose greban dagoen CAMeko preso politiko bakarra. Biobio eta Araucania eskualdeetako espetxeetako beste 14 gatibuk ere baraualdian daude. Baina, Henriquez protesta hasi zuten lau lagunetako bat da. Beraz, 81 egun bete ditu elikagairik jan gabe eta, bere gorpuzkera mehea dela eta, gehien larriagotzen ari den grebalaria da. Euren eskaerak hiru dira:

🟃 Henriquez eta beste lau kidei 15 urte eta erdiko kartzela-zigorra ezarri zien prozesuaren deuseztasun-errekurtsoa has dadila, justiziaren joera politikoa alegatzen dutelako.

🟃 Modulu berezi bat prestatzea Concepciongo espetxeko preso maputxeentzat.

🟃 Daniel Canio Tralkali askatasuna ematea, baldintzapeko askatasuna dagokiola baitiote, lau urte eman zituelako kartzelan eta, ondoren, absolbitu egin zutelako egozten zitzaizkion karguetatik.

Honi buruz:

🟃 Nación Mapuche. Estado grave de salud de Esteban Enriquez / 80 Días de Huelga de Hambre de los PPM-CAM (Resumen Latinoamericano, 2024 Urt 31)

https://labur.eus/EtnNi

Melinao Likan (maputxe ordezkaria): “Gure Ama Lurra defendatzen jarraituko dugu, aurrerantzean etorriko zaizkigun legeek eta gobernuek egiten dutena egiten dutela”

https://sareantifaxista.blogspot.com/2024/01/melinao-likan-maputxe-ordezkaria-gure.html 

Melinao Likan (maputxe ordezkaria): “Gure Ama Lurra defendatzen jarraituko dugu, aurrerantzean etorriko zaizkigun legeek eta gobernuek egiten dutena egiten dutela”

Gose-greba likidoaren bidez, azaroaren 16an Txileko epaileek ezarritako 15 urteko espetxe-zigorra errebokatzea exijitu dute Ernesto Llaitul, Esteban Henríquez, Ricardo Delgado Reinao eta Nicolás Alcamán ekintzaile maputxeek. Dagoeneko 66 egun daroatzate baraualdian eta CAM Arauco Malleco Koordinakundeko beste 11 preso politiko batu zaizkie protestara. Bada, egoeraren larritasunaz ohartarazi gaitu Melinao Likan Wallmapuko Ercilla sektoreko Rodrigo Melinao komunitateko werkena. CAM Arauco Malleco Koordinakundeko kidea ere bada eta, momentu honetan, Concepciongo Biobío espetxeko 32. moduluan gose-greban dauden preso politiko maputxeen ordezkaria.

Egilea: Gabi Basañez (ekintzaile internazionalista) / Itzulpena: Kepa Ugarte (euskarazko kazetaria)

Zein egoeratan daude une honetan gose greban dauden preso politiko maputxeak?

Concepciongo Biobío espetxeko 89. moduluan 66 egun daramatzate gose-greban, eta 32. moduluan 36 egun. Nabarmendu behar da haiek tinko jarraitzen dutela, gose-greba likidoaren ondorioz euren osasun-egoera nahikotxo okertu egin den arren. Halandabe, protestagaz segitzeko asmoa daukate, gose-greba honen hasieran egin zituzten eskaerak lortu arte.

CAMen lau maputxeri egindako akatsez beteriko epaiketa baliogabetu dezatela gura dute. Epaiketa horretan 15 urteko kartzela-zigorra ezarri zaie horiei. Gainera, gose greban dauden gainerako presoak ere inputatuak izaten ari dira, auzia zuzentzen duen fiskalak aurkeztutako akusazioagaz bat ez datozen frogak erabiliz.

Euskal Herrian baten batzuk maputxeen herriaren borrokaren jakitun dira. Baina milaka kilometrotara dagoen herria da, itsaso batek banandua. Azalduko zenuke zelan bizi duzuen lurraren aldeko borroka?

Maputxe Herriaren helburua, lehenik eta behin, maputxeen nazioa berreraikitzea da. Gure arbasoak espainiarrek inbaditu zituzten. Hala ere, ez da inoiz galdu gure lurraldea berreraikitzeko eta berreskuratzeko espiritua, nahiz eta gaur egun Txileko Estatuak Wallmapu ingurua militarizatua duen. Horren ondorioz, inbasioa hasi zenetik, maputxe asko hil dira eta beste asko espetxeratu egin dituzte.

Gure eskubideak eta gure lurrak berreskuratzea baino ez dugu gura, horiek direlako gure mantenuaren eta maputxeen existentziaren oinarria. Hori da gure konpromisoa, gure arbasoek utzi ziguten berbera: gure lurra eta izaera berreskuratzea. Azken finean, maputxe gisa bizitzea.

Zelan aurre egiten diote une honetan komunitateek gobernu berri honen politikari Txilen, indarkerian eta etengabeko errepresioan oinarrituta egonda?

Gure borroka irauteko modu bat da. Ez da sistema kapitalistaren eta, zehazki, Txileko estatu kolonialistaren aurkako erasoa. Borrokan, geure burua defendatzen jarraituko dugu. Eta gobernu hau egon den okerrenetakoa izan bada ere —errepresioagatik, diskriminazioagatik, akusazio faltsuengatik—, guk uste osoa dugu aurrera egiten jarraituko dugula, akusazioak eta sortu diren lege berriak gaindituz.

Usurpatzaileak gu garela esaten dute, non eta gure lurrean bertan. Aitzitik, Txileko Estatua izan da, exekutiboaren bitartez, Usurpazio Legea sortu duena, maputxeoi gure Ama Lurra inbaditu edo legez kanpo okupatu izanaren errua egotziz. Hemen benetan ilegalak direnak europarrak, espainiarrak, amerikarrak, alemaniarrak... dira.

Gu hemendik joatea gura dute. Ba, argi izan dezatela gu hementxe bertan bizi garela eta gure Ama Lurra defendatuko dugula ahal dugun arte. Gu gara gure Ama Lurraren legezko jabeak, eta nola edo hala defendatuko dugu, aurrerantzean etorriko zaizkigun legeek eta gobernuek egiten dutena egiten dutela.

Gaur 66 egun bete dira preso politiko maputxeek gose greba hjasi zutenetik. Ze eskaera egiten du CAMek une honetan?

Lehen esan dudan bezala, CAMetik, Arauco Malleco Koordinakundetik, epaiketa baliogabetzea eskatzen dugu. Baina baita Concepciongo espetxean militante komuneroentzako modulu bat gaitzea ere. Egia esan, erakunde pribatu edo norbanako bati emakidan utzitako kartzela da, baina hori ez da gure arazoa.

Gobernuagaz batzeko borondatea ere badaukagu, berba egiteko. Berdin dio exekutiboak gurekin hitz egin nahi ez izatea. Baina, esan dezatela benetan gure erakundeagaz berba egin gura duten edo ez. Haiek nahi ez badute ere, gu Giza Eskubideen Nazioarteko Gortera joango gara, lur hauen jabeak gu geu izanda ere, gure herriaren kontra darabiltzaten aberrazioak, diskriminazioa eta militarizazioa salatzeko.

Bizitza arriskuan jarri dute 15 komunero hauek. Gobernuaren aldetik ba al dago irtenbideren bat bilatzeko asmorik?

Gabriel Boricen gobernuak oso borondate gutxi erakutsi du maputxeakaz berba egiteko. Wallmapu inguruan errepresio militar eta poliziala areagotzeko, ordea, borondate osoa erakutsi du. Beraz, ez dugu uste gatazka konpontzeko ezelako asmorik duenik. Halandabe, horrek ez du esan gura gu amore emango   dugunik. Eurek konpondu behar dute arazoa, beraiek direlako gertatzen ari denaren erantzuleak. Haiek dira lur honetan legez kanpo daudenak eta Wallmapun kokatuta dauden baso-enpresak babestu dituztenak, bai legeekin, bai haien segurtasunaz arduratuz.

Maputxeen borroka islatzen duen dokumentala proiektatu dute Iruñean

Maputxe herriaren borroka, Iruñeako Zabalñdi lokalean

Ostegunero tematika sozialeko pelikula bat proiektatzen ari dira Zabaldi elkatasun etxean, eta aste honetan Maputxeen borroka Euskal Herrira gerturatzeko tartea hartu zuten Askapenaren eskutik. “Apaga y vámonos” dokumentala ikusi eta ondoren neska maputxe batekin hitz egitea izan zuten bertaratutakoek, bere esperientzia pertsonala ezagutu eta sortutako zalantzak argitzeko. Maputxeak Txile eta Argentinako estatuetan bizi den herri bat dira, eta existentzia guztia borrokan pasatu dute: Inken aurka lehenengo, Espainiar inbasoreen kontra gero, eta gaur egun Endesa eta beste transnazionalek lurrak lapurtzen ari dizkiete, haien baliabide naturalak ustiatu nahian. Endesak zentral hidroelektriko handi bat eraiki zuen 2004an maputxeen lurrean eta dokumentalean lurrok nola lapurtu zituen eta bere kontrako borrokaren nondik norakoak azaltzen dira.
http://www.askapena.org/eu/content/maputxeen-borroka-islatzen-duen-dokumentala-proiektatu-dute-iru%C3%B1ean

Txileko gobernuaren biolentzia salatzeko komunikatua

Askapenak, euskal erakunde internazionalistak, beste behin ere, salatu nahi du Txileko Gobernuak Maputxe herriaren aurka erabiltzen duen dohako biolentzia maila ikaragarria.

Urriaren 10ean txileko polizia talde ikaragarri handi bat Temucuicui komunitatean indarrez sartu zen, horra ailgatzeko bide guztietan kontrol posizio iraunkorrak jarri zituztela. Hondeamakinak eta traktoreak erabiliz bideak, hesiak eta etxeak apurtu zizkieten, lurra lantzeko lanabes guztiak lapurtu eta baratzak hondatu. Horrez gain komunero bat balaz zauritu zuten, eta beste 5 maputxeekin batera (tartean adinez txikikoa den bat) komisaldegira eraman zituzten. Komisaldegian bertan torturatuak izan direnaren zantzuak daude.
Bitartean Piñeira Txileko presidenteak zera zioen ONUn:” zuzenbide internazionala errespatatzea, gatazken aurrean irtenbide pazifikoak eta herriaren autodeterminazioa dira Txileren printzipioak”
Nola da liteke hain bilentzia maila handia?.  Temucucui komunitate maputxeak, urteetan aldarrikapenetan ibili ostean, Txileko estatuak lapurtu eta pribatu baten eskuetan utzi zituen bere betiko lurretan ezarri eta lurra lantzeari eutsi diotelako. Eredu ezin duhinago eta baketsuago edozein herrirentzat
Askapenatik Temucuicui komunitateari gure elkartasuna adieraziarekin batera, Txileko gobernuaren biolentzia nardagarria eta komunikabide gehienen isiltasuna salatu nahi dugu.
Gora Maputxe herriaren borroka!!!!
Marichi weu!!!

Askapena, organización internacionalista vasca, una vez más, quiere denunciar el increíble nivel  de gratuita violencia que el Gobierno de chile mantiene en contra del Pueblo Mapuche.
Este último 10 de Octubre se produjo un nuevo allanamiento en la Ccomunidad Temucuicui, ingresando una increíble cantidad de dotaciones policiales al territorio de la comunidad, poniendo puestos fijos de control en todos los caminos que llegan a ella. Con tractores y escavadoras rompieron caminos, verjas y casas, robaron todos los aperos de labranza y destrozaron las huertas que alimentan a la comunidad. No contentos con eso balearon a un miembro de la comunidad (Felipe Huenchunan), lo detuvieron cuando era trasladado para recibir asistencia médica  junto a otros cinco miembros de la comunidad (uno de ellos menor de edad), siendo todos trasladados a comisaría donde se dieron denuncias de torturas.
Al unísono, el presidente chileno Piñeira declaraba en la ONU que los principios que rigen a Chile son el respeto irrestricto al derecho internacional, la inviolabilidad de los tratados, la igualdad jurídica entre los Estados, la solución pacífica de las controversias y la autodeterminación de los pueblos.
¿Cómo es posible un nivel tan elevado de violencia totalmente gratuita? La única razón parece ser la lucha de esta comunidad mapuche por recuperar su territorio, robado por el estado chileno a sangre y fuego a sus antepasados, territorio que después de años de reivindicaciones llevan algunos años ocupando y trabajando. Un ejemplo difícilmente más digno y pacifico para cualquier pueblo en lucha por sus derechos
Askapena quiere hacer llegar su solidaridad a la comunidad mapuche autónoma de Temucuicui a la vez que denunciar el nivel asfixiante de violencia gratuita del estado chileno, así como el silencio cómplice de la mayoría de medios de comunicación.
¡¡ Viva la lucha del Pueblo Mapuche !!
¡¡ Marichi weu !!